КРЫЛАТЫЯ СЛОВЫ Ў БЕЛАРУСКАЙ МОВЕ З ІНШАМОЎНЫХ КРЫНІЦ (ПА-ЗА ФРАЗЕАЛАГІЧНЫМІ СЛОЎНІКАМІ)

УДК 811.161.3

  • Цеплякова Альбіна Дзмітраўна – старшы выкладчык кафедры тэарэтычнай і прыкладной лінгвістыкі. Магілёўскі дзяржаўны ўніверсітэт імя А. А. Куляшова (212022, г. Магілёў, вул. Касманаўтаў, 1, Рэспубліка Беларусь). E-mail: tepliakova@msu.by
  • DOI: https://doi.org/ : 10.52065/2520-6729-2023-273-2-18 (In Belarusian).

Ключевые сучасная беларуская літаратурная мова, крылатыя словы, іншамоўныя крыніцы, фразеалагічныя слоўнікі.

 Для цитирования: Цеплякова А. Д. Крылатыя словы ў беларускай мове з іншамоўных крыніц (па-за фразеалагічнымі слоўнікамі) // Труды БГТУ. Сер. 4, Принт- и медиатехнологии. 2023. № 2 (273). С. 128–137. DOI: 10.52065/2520-6729-2023-273-2-18.

Аннотация

Корпус крылатых слоў, якія ўжываюцца ў беларускай мове, яшчэ недастаткова вывучаны і лексікаграфічна апісаны ў існуючых фразеалагічных і парэміялагічных слоўніках. У артыкуле прадстаўлены вынікі аналізу літаратурна-мастацкіх і публіцыстычных тэкстаў, у якіх ужываюцца крылатыя словы, не адлюстраваныя ў сучаснай беларускай фразеаграфіі. Мэта даследавання – устанавіць і лексікаграфічна апісаць крылатыя словы з іншамоўных крыніц, не зафіксаваныя ў фразеалагічных слоўніках сучаснай беларускай літаратурнай мовы. Фактычным матэрыялам даследавання паслужылі больш за 9000 літаратурна-мастацкіх і публіцыстычных тэкстаў розных жанраў, з якіх было выбрана каля 250 крылатых слоў з розных іншамоўных літаратурных і фальклорных крыніц. У выніку даследавання вызначана, што большая частка прааналізаваных крылатых слоў (каля 75%) не апісана ў беларускай фразеаграфіі, адсутнічае яна таксама і ў тлумачальных слоўніках сучаснай беларускай літаратурнай мовы. Вызначаны і дыферэнцаваны тэкставыя крыніцы крылатых слоў, запазычаныя з іншых моў, устаноўлена інварыянтная форма крылатых слоў, апісаны іх план зместу і асаблівасці ўжывання ў беларускай мове. Распрацаваны прынцыпы лексікаграфічнага апісання крылатых слоў, якія паходзяць з іншамоўных літаратурных і фальклорных крыніц. Даследаванне выканана ў межах НДР «Беларуская фразеалогія, парэміялогія, моўная афарыстыка ў кантэксце еўрапейскіх моў і культур (сінхранічны і дыяхранічны аспекты)» (ДР № 20211335) падпраграмы «Беларуская мова і літаратура» Дзяржаўнай праграмы навуковых даследаванняў на 2021–2025 гг.

Скачать

Список литературы

  1. Янкоўскі Ф. Крылатыя словы і афарызмы (з беларускіх літаратурных крыніц). Мінск: Выд-ва АН БССР, 1960. 135 с.
  2. Іванова С. Ф., Іваноў Я. Я. Слоўнік беларускіх прыказак, прымавак і крылатых выразаў: лінгвакраіназнаўчы дапаможнік. Мінск: БСФ, 1997. 262 с.
  3. Крылатыя выразы ў беларускай мове: тлумачальны слоўнік. З іншамоўных (еўрапейскіх і амерыканскіх) крыніц ХІІ–ХХ стст. / С. В. Венідзіктаў [і інш.]. Магілёў: МДУ імя А. А. Куляшова, 2004. 164 с.
  4. Крылатыя выразы ў беларускай мове: тлумачальны слоўнік. З рускамоўных літаратурных і фальклорных крыніц ХІІ–ХХ стст. / пад рэд. Я. Я. Іванова. Магілёў: МДУ імя А. А. Куляшова, 2006. 208 с.
  5. Іваноў Я. Я. Крылатыя афарызмы ў беларускай мове: з іншамоўных літаратурных і фальклорных крыніц VIII ст. да н. э. – ХХ ст.: тлумачальны слоўнік. Магілёў: МДУ імя А. А. Куляшова, 2011. 164 с.
  6. Лепешаў І. Я. Крылатыя словы // Энцыклапедыя літаратуры і мастацтва Беларусі. Мінск: БелСЭ, 1986. Т. 3. С. 137.
  7. Міхневіч А. Я. Крылатыя словы // Беларуская мова: энцыклапедыя. Мінск: БелЭн, 1994. С. 273–274.
  8. Іваноў Я. Я. Крылатыя словы // Беларускі фальклор: энцыклапедыя. Мінск: БелЭн, 2005. Т. 1. С. 729–730.
  9. Іваноў Я. Я. Праблемы лінгвістычнага вывучэння афарызма. Магілёў: Брама, 2003. 194 с.
  10. Іваноў Я. Я. Дыферэнцыяльныя прыметы афарызма. Магілёў: Брама, 2004. 160 с.
  11. Іваноў Я. Я. Афарыстычныя адзінкі ў беларускай мове. Магілёў: МДУ імя А. А. Куляшова, 2017. 208 с.
  12. Венідзіктаў С. В. Іншамоўныя крылатыя выразы ў сучаснай беларускай мове // Studia sławistyczne. 2003. T. 4. S. 121–130.
  13. Венідзіктаў С. В., Іваноў Я. Я. Рускамоўныя запазычанні крылатых слоў у сучаснай беларускай мове // Dziedziсtwo przeszłości związków językowych, literackich i kulturowych polskobałtowschodniosłowiańskich. 2002. T. VIII. S. 210–217. 14. Іваноў Я. Я. Аб другасным спосабе дэрывацыi непрэцэдэнтных афарызмаў // Грани слова: сб. науч. статей к 65-летию проф. В. М. Мокиенко. М.: Элпис, 2005. С. 463–468.
  14. Теплякова А. Д. Источники происхождения крылатых слов в современном немецком литературном языке // Веснiк МДУ iмя А. А. Куляшова. 2006. № 4 (25). С. 152–161.
  15. Іваноў Я. Я. Беларускія прыказкі з біблійных крыніц (матэрыялы да руска-беларускаанглійскага слоўніка біблеізмаў) // Авраамиевские чтения. Смоленск: Радопа, 2014. С. 11–24.
  16. Ломакина О. В., Мокиенко В. М. Крылатика в современном культурном контексте // Вестник РУДН. Сер. Теория языка. Семиотика. Семантика. 2019. Т. 10, № 2. С. 256–272.
  17. Теплякова А. Д. Источники крылатых выражений в белорусском языке // Фразеология и языковая динамика. Greifswald: Ernst-Moritz-Arndt Universität; СПб.: СПбГУ, 2011. С. 67–69.
  18. Иванов Е. Е. Языковая природа крылатых слов // Праблемы беларускага літаратуразнаўства. Мінск: МНТ, 2000. С. 303–312.
  19. Цеплякова А. Д. Структура, семантыка і функцыі запазычаных крылатых слоў у беларускай мове // Славянская фразеология в ареальном, историческом и этнокультурном аспектах. Гомель: ГГУ, 2007. С. 236–240.
  20. Іваноў Я. Я. Афарыстычнае выказванне як моўная мадэль крылатых слоў // Філологічні студіï. 2017. Вип. 16. С. 114–121.
  21. Іванова С. Ф., Іваноў Я. Я., Мячкоўская Н. Б. Сацыякультурная прастора мовы (сацыяльныя і культурныя аспекты вывучэння беларускай мовы). Мінск: Веды, 1998. 112 с.
  22. Теплякова А. Д. О структуре словаря крылатых слов современного немецкого языка (для белорусов, изучающих немецкий язык как иностранный) // Філологіка. 2020. Вип. 21. C. 68–86.
  23. Tepljakowa A. Über den Aufbau des Wörterbuchs der geflügelten Worte der modernen deutschen Schriftsprache (für Belarussen, die Deutsch als Fremdsprache studieren oder lernen) // Językoznawstwo. 2020. No. 1 (14). С. 107–128.
  24. Цеплякова А. Д. Англамоўныя запазычанні крылатых слоў у сучаснай беларускай літаратурнай мове (колькасны склад і крыніцы паходжання) // Веснік Мазырскага дзяржаўнага педагагічнага ўніверсітэта iмя І. П. Шамякіна. 2009. № 2 (23). С. 162–166.
  25. Цеплякова А. Д. Нямецкамоўныя запазычанні крылатых слоў у сучаснай беларускай літаратурнай мове (колькасны склад і крыніцы паходжання) // Веснік МДУ імя А. А. Куляшова. 2009. № 1 (32). С. 137–143.
  26. Цеплякова А. Д. Франкамоўныя запазычанні крылатых слоў у сучаснай беларускай літаратурнай мове (колькасны склад і крыніцы паходжання) // Веснiк Брэсцкага дзяржаўнага ўніверсітэта. Сер. Філалагічныя навукі. 2009. № 2 (12). С. 109–116.
  27. Іванова С. Ф., Цеплякова А. Д. Лацінскія запазычанні крылатых слоў у сучаснай беларускай літаратурнай мове (колькасны склад, формы ўжывання і крыніцы паходжання) // Веснік Мазырскага дзяржаўнага педагагічнага ўніверсітэта iмя І. П. Шамякіна. 2010. № 1 (26). С. 88–93.
  28. Іванова С. Ф., Цеплякова А. Д. Старажытнагрэчаскія запазычанні крылатых слоў у сучаснай беларускай літаратурнай мове (колькасны склад, формы ўжывання і крыніцы паходжання) // Веснiк Полацкага дзяржаўнага ўніверсітэта. Сер. А. Гуманітарныя навукі. 2010. № 7. С. 176–179.
  29. Tepljakowa A. Die deutschen Entlehnungen geflügelter Worte in der modernen belarussischen Schriftsprache // Філологічний часопис. 2019. Вип. 1 (13). С. 122–129. 31. Іваноў Я. Я., Цеплякова А. Д. Літаратурныя крыніцы фразеалагічных адзінак, запазычаных з нямецкай мовы ў беларускую мову (па-за межамі этымалагічнага слоўніка фразеалагізмаў) // Немецкий язык – лингводидактическое обеспечение и методика преподавания. Могилев: МГУ имени А. А. Кулешова, 2019. С. 82–87.

 

 

Поступила 11.09.2023

 

 

 

Ключевые сучасная беларуская літаратурная мова, крылатыя словы, іншамоўныя крыніцы, фразеалагічныя слоўнікі.

 

Для цитирования: Цеплякова А. Д. Крылатыя словы ў беларускай мове з іншамоўных крыніц (па-за фразеалагічнымі слоўнікамі) // Труды БГТУ. Сер. 4, Принт- и медиатехнологии. 2023. № 2 (273). С. 128–137. DOI: 10.52065/2520-6729-2023-273-2-18.

 

Аннотация

Корпус крылатых слоў, якія ўжываюцца ў беларускай мове, яшчэ недастаткова вывучаны і лексікаграфічна апісаны ў існуючых фразеалагічных і парэміялагічных слоўніках. У артыкуле прадстаўлены вынікі аналізу літаратурна-мастацкіх і публіцыстычных тэкстаў, у якіх ужываюцца крылатыя словы, не адлюстраваныя ў сучаснай беларускай фразеаграфіі. Мэта даследавання – устанавіць і лексікаграфічна апісаць крылатыя словы з іншамоўных крыніц, не зафіксаваныя ў фразеалагічных слоўніках сучаснай беларускай літаратурнай мовы. Фактычным матэрыялам даследавання паслужылі больш за 9000 літаратурна-мастацкіх і публіцыстычных тэкстаў розных жанраў, з якіх было выбрана каля 250 крылатых слоў з розных іншамоўных літаратурных і фальклорных крыніц. У выніку даследавання вызначана, што большая частка прааналізаваных крылатых слоў (каля 75%) не апісана ў беларускай фразеаграфіі, адсутнічае яна таксама і ў тлумачальных слоўніках сучаснай беларускай літаратурнай мовы. Вызначаны і дыферэнцаваны тэкставыя крыніцы крылатых слоў, запазычаныя з іншых моў, устаноўлена інварыянтная форма крылатых слоў, апісаны іх план зместу і асаблівасці ўжывання ў беларускай мове. Распрацаваны прынцыпы лексікаграфічнага апісання крылатых слоў, якія паходзяць з іншамоўных літаратурных і фальклорных крыніц. Даследаванне выканана ў межах НДР «Беларуская фразеалогія, парэміялогія, моўная афарыстыка ў кантэксце еўрапейскіх моў і культур (сінхранічны і дыяхранічны аспекты)» (ДР № 20211335) падпраграмы «Беларуская мова і літаратура» Дзяржаўнай праграмы навуковых даследаванняў на 2021–2025 гг.

 

Скачать

Список литературы

  1. Янкоўскі Ф. Крылатыя словы і афарызмы (з беларускіх літаратурных крыніц). Мінск: Выд-ва АН БССР, 1960. 135 с.
  2. Іванова С. Ф., Іваноў Я. Я. Слоўнік беларускіх прыказак, прымавак і крылатых выразаў: лінгвакраіназнаўчы дапаможнік. Мінск: БСФ, 1997. 262 с.
  3. Крылатыя выразы ў беларускай мове: тлумачальны слоўнік. З іншамоўных (еўрапейскіх і амерыканскіх) крыніц ХІІ–ХХ стст. / С. В. Венідзіктаў [і інш.]. Магілёў: МДУ імя А. А. Куляшова, 2004. 164 с.
  4. Крылатыя выразы ў беларускай мове: тлумачальны слоўнік. З рускамоўных літаратурных і фальклорных крыніц ХІІ–ХХ стст. / пад рэд. Я. Я. Іванова. Магілёў: МДУ імя А. А. Куляшова, 2006. 208 с.
  5. Іваноў Я. Я. Крылатыя афарызмы ў беларускай мове: з іншамоўных літаратурных і фальклорных крыніц VIII ст. да н. э. – ХХ ст.: тлумачальны слоўнік. Магілёў: МДУ імя А. А. Куляшова, 2011. 164 с.
  6. Лепешаў І. Я. Крылатыя словы // Энцыклапедыя літаратуры і мастацтва Беларусі. Мінск: БелСЭ, 1986. Т. 3. С. 137.
  7. Міхневіч А. Я. Крылатыя словы // Беларуская мова: энцыклапедыя. Мінск: БелЭн, 1994. С. 273–274.
  8. Іваноў Я. Я. Крылатыя словы // Беларускі фальклор: энцыклапедыя. Мінск: БелЭн, 2005. Т. 1. С. 729–730.
  9. Іваноў Я. Я. Праблемы лінгвістычнага вывучэння афарызма. Магілёў: Брама, 2003. 194 с.
  10. Іваноў Я. Я. Дыферэнцыяльныя прыметы афарызма. Магілёў: Брама, 2004. 160 с.
  11. Іваноў Я. Я. Афарыстычныя адзінкі ў беларускай мове. Магілёў: МДУ імя А. А. Куляшова, 2017. 208 с.
  12. Венідзіктаў С. В. Іншамоўныя крылатыя выразы ў сучаснай беларускай мове // Studia sławistyczne. 2003. T. 4. S. 121–130.
  13. Венідзіктаў С. В., Іваноў Я. Я. Рускамоўныя запазычанні крылатых слоў у сучаснай беларускай мове // Dziedziсtwo przeszłości związków językowych, literackich i kulturowych polskobałtowschodniosłowiańskich. 2002. T. VIII. S. 210–217. 14. Іваноў Я. Я. Аб другасным спосабе дэрывацыi непрэцэдэнтных афарызмаў // Грани слова: сб. науч. статей к 65-летию проф. В. М. Мокиенко. М.: Элпис, 2005. С. 463–468.
  14. Теплякова А. Д. Источники происхождения крылатых слов в современном немецком литературном языке // Веснiк МДУ iмя А. А. Куляшова. 2006. № 4 (25). С. 152–161.
  15. Іваноў Я. Я. Беларускія прыказкі з біблійных крыніц (матэрыялы да руска-беларускаанглійскага слоўніка біблеізмаў) // Авраамиевские чтения. Смоленск: Радопа, 2014. С. 11–24.
  16. Ломакина О. В., Мокиенко В. М. Крылатика в современном культурном контексте // Вестник РУДН. Сер. Теория языка. Семиотика. Семантика. 2019. Т. 10, № 2. С. 256–272.
  17. Теплякова А. Д. Источники крылатых выражений в белорусском языке // Фразеология и языковая динамика. Greifswald: Ernst-Moritz-Arndt Universität; СПб.: СПбГУ, 2011. С. 67–69.
  18. Иванов Е. Е. Языковая природа крылатых слов // Праблемы беларускага літаратуразнаўства. Мінск: МНТ, 2000. С. 303–312.
  19. Цеплякова А. Д. Структура, семантыка і функцыі запазычаных крылатых слоў у беларускай мове // Славянская фразеология в ареальном, историческом и этнокультурном аспектах. Гомель: ГГУ, 2007. С. 236–240.
  20. Іваноў Я. Я. Афарыстычнае выказванне як моўная мадэль крылатых слоў // Філологічні студіï. 2017. Вип. 16. С. 114–121.
  21. Іванова С. Ф., Іваноў Я. Я., Мячкоўская Н. Б. Сацыякультурная прастора мовы (сацыяльныя і культурныя аспекты вывучэння беларускай мовы). Мінск: Веды, 1998. 112 с.
  22. Теплякова А. Д. О структуре словаря крылатых слов современного немецкого языка (для белорусов, изучающих немецкий язык как иностранный) // Філологіка. 2020. Вип. 21. C. 68–86.
  23. Tepljakowa A. Über den Aufbau des Wörterbuchs der geflügelten Worte der modernen deutschen Schriftsprache (für Belarussen, die Deutsch als Fremdsprache studieren oder lernen) // Językoznawstwo. 2020. No. 1 (14). С. 107–128.
  24. Цеплякова А. Д. Англамоўныя запазычанні крылатых слоў у сучаснай беларускай літаратурнай мове (колькасны склад і крыніцы паходжання) // Веснік Мазырскага дзяржаўнага педагагічнага ўніверсітэта iмя І. П. Шамякіна. 2009. № 2 (23). С. 162–166.
  25. Цеплякова А. Д. Нямецкамоўныя запазычанні крылатых слоў у сучаснай беларускай літаратурнай мове (колькасны склад і крыніцы паходжання) // Веснік МДУ імя А. А. Куляшова. 2009. № 1 (32). С. 137–143.
  26. Цеплякова А. Д. Франкамоўныя запазычанні крылатых слоў у сучаснай беларускай літаратурнай мове (колькасны склад і крыніцы паходжання) // Веснiк Брэсцкага дзяржаўнага ўніверсітэта. Сер. Філалагічныя навукі. 2009. № 2 (12). С. 109–116.
  27. Іванова С. Ф., Цеплякова А. Д. Лацінскія запазычанні крылатых слоў у сучаснай беларускай літаратурнай мове (колькасны склад, формы ўжывання і крыніцы паходжання) // Веснік Мазырскага дзяржаўнага педагагічнага ўніверсітэта iмя І. П. Шамякіна. 2010. № 1 (26). С. 88–93.
  28. Іванова С. Ф., Цеплякова А. Д. Старажытнагрэчаскія запазычанні крылатых слоў у сучаснай беларускай літаратурнай мове (колькасны склад, формы ўжывання і крыніцы паходжання) // Веснiк Полацкага дзяржаўнага ўніверсітэта. Сер. А. Гуманітарныя навукі. 2010. № 7. С. 176–179.
  29. Tepljakowa A. Die deutschen Entlehnungen geflügelter Worte in der modernen belarussischen Schriftsprache // Філологічний часопис. 2019. Вип. 1 (13). С. 122–129. 31. Іваноў Я. Я., Цеплякова А. Д. Літаратурныя крыніцы фразеалагічных адзінак, запазычаных з нямецкай мовы ў беларускую мову (па-за межамі этымалагічнага слоўніка фразеалагізмаў) // Немецкий язык – лингводидактическое обеспечение и методика преподавания. Могилев: МГУ имени А. А. Кулешова, 2019. С. 82–87.

 

 

Поступила 11.09.2023