АСНОЎНЫЯ НАПРАМКІ ЛІНГВІСТЫЧНАГА ВЫВУЧЭННЯ АФАРЫЗМА

УДК 811

Іваноў Яўген Яўгенавіч – доктар філалагічных навук, прафесар, загадчык кафедры тэарэтычнай і прыкладной лінгвістыкі. Магілёўскі дзяржаўны ўніверсітэт імя А. А. Куляшова (вул. Касманаўтаў, 1, 212022, г. Магілёў, Рэспубліка Беларусь). E-mail: ivanov-msu@mail.ru

DOI: https://doi.org/ 10.52065/2520-6729-2025-291-15.

 

Ключевые слова: афарызм, філалогія, лінгвістыка, фразеалогія, парэміялогія, афарыстыка, тэорыя, метадалогія.

Для цитирования: Іваноў Я. Я. Асноўныя напрамкі лінгвістычнага вывучэння афарызма // Труды БГТУ. Сер. 4, Принт- и медиатехнологии. 2025. № 1 (291). С. 108–119. DOI: 10.52065/2520-6729-2025-291-15.

Аннотация

Вызначэнне аспектаў лінгвістычнага вывучэння афарызма адыгрывае важнейшую ролю ў развіцці афарыстыкі як асобнага адгалінавання мовазнаўчых ведаў. У артыкуле прадстаўлены агляд развіцця і сучаснай парадыгмы даследаванняў афарызма як маўленчага твора і як моўнай адзінкі на працягу апошніх ста гадоў. Мэта даследавання – акрэсліць асноўныя напрамкі лінгвістычнага вывучэння афарызма ў другой палове ХХ – пачатку ХХІ ст. (на матэрыяле больш за 2000 навуковых прац, якія пабачылі свет у гэты перыяд і якія прысвечаны апісанню афарызма на розных мовах). У выніку даследавання ўстаноўлена, што на мовазнаўчае разуменне афарызма аказалі моцны ўплыў сфармаваныя раней нелінгвістычныя падыходы да яго вывучэння: літаратуразнаўчы і фалькларыстычны. Такі ўплыў паспрыяў развіццю двух найбольш традыцыйных напрамкаў мовазнаўчага вывучэння афарызма як літаратурнага твора і як фальклорнага тэксту. З сярэдзіны ХХ ст. і да сённяшняга часу развіваюцца тры асноўныя напрамкі мовазнаўчага вывучэння афарызма: фразеалагічны, парэміялагічны, лінгвакраіназнаўчы. Паралельна развіваецца яшчэ адзін – семантычны напрамак вывучэння афарызма як спецыфічнага паводле зместу выказвання. У сучасным мовазнаўстве (з 1990-х гг.) развіваецца яшчэ некалькі напрамкаў вывучэння афарызма: лінгвастылістычны; лінгватэксталагічны; ідыястылістычны; лінгвадыдактычны; структурны; лінгвасеміятычны; лінгвапрагматычны; лінгвакультуралагічны; псіхалінгвістычны. На пачатку ХХІ ст. пачалі з’яўляцца комплексныя апісанні афарызмаў адной мовы (беларускай, рускай, украінскай). Акрамя гэтага, даволі актыўна развіваюцца на матэрыяле розных моў асобныя рознааспектныя даследаванні структуры, семантыкі, функцый афарызма як моўнай і маўленчай адзінкі. Вывучэнне моўнай прыроды афарызма з’яўляецца вельмі стракатым і метадалагічна неакрэсленым.

Скачать

Список литературы

  1. Рыбникова М. А. Введение в стилистику. М.: Совет. писатель, 1937. 282 с.
  2. Большая советская энциклопедия / гл. ред. С. И. Вавилов. М.: БСЭ, 1950. Т. 3. 626 с.
  3. Федоренко Н. Т., Сокольская Л. И. Афористика. М.: Наука, 1990. 419 с.
  4. Виноградов В. В. Язык и стиль басен Крылова // Известия АН СССР. Сер. литературы и языка. 1945. Т. 4, вып. 1. С. 24–52.
  5. Верещагин Е. М., Костомаров В. Г. Национально-культурная семантика языковых афоризмов // Язык и культура: лингвострановедение в преподавании русского языка как иностранного. 4-е изд., перераб. и доп. М.: Рус. яз., 1990. С. 71–80.
  6. Lubimova – Bekman L. Rezeption von Aphorismen. Eine textlinguistische Studie. Berlin: Erich Schmidt, 2001. 128 S.
  7. Іваноў Я. Я. Праблемы лінгвістычнага вывучэння афарызма. Магілёў: Брама, 2003. 194 с.
  8. Королькова А. В. Русская афористика. М.: Флинта: Наука, 2005. 344 с.
  9. Туманова Е. О. Афоризм во фразеологии и фразеологизм в афористике современного немецкого языка: лингвокультурологический аспект. М.: МПГУ, 2012. 293 с.
  10. Фразеология // Общее языкознание. Внутренняя структура языка / отв. ред. Б. А. Серебренни- ков. М.: Наука, 1972. С. 456–515.
  11. Баранов А. Н., Добровольский Д. О. Аспекты теории фразеологии. М.: Знак, 2008. 656 с.
  12. Мечковская Н. Б. Жанры афористики и градация высказываний по степени идиоматичности // Жанры речи. 2009. Вып. 6. С. 79–111.
  13. Pranjković I. Phraseologismus und Aphorismus // Europhras 95: Europäische Phraseologie: Gemeinsames Erbe und kulturelle Vielfalt (Studien zur Phraseologie und Parömiologie. Bd. 15) / hrsg. W. Eismann. Bochum: Brockmeyer, 1998. S. 709–718.
  14. Іваноў Я. Я. Фразеалогія vs. афарыстыка (да праблемы катэгарыяльнага размежавання фразеалагічных і афарыстычных адзінак мовы) // Известия ГГУ имени Ф. Скорины. 2004. № 1 (22). С. 29–32.
  15. Ахманова О. С. Словарь лингвистических терминов. М.: Совет. Энцикл., 1966. 608 с.
  16. Верещагин Е. М., Костомаров В. Г. Номинативные единицы языка как носители и источники национально-культурной информации // Язык и культура: лингвострановедение в преподавании русского языка как иностранного. 4-е изд., перераб. и доп. М.: Рус. яз., 1990. С. 38–109.
  17. Костомаров В. Г., Верещагин Е. М. О пословицах, поговорках и крылатых выражениях в лингвострановедческом учебном словаре // Русские пословицы, поговорки и крылатые выражения: лингвострановедческий словарь / сост. В. П. Фелицына, Ю. Е. Прохоров. М.: Рус. яз., 1979. С. 4–11.
  18. Іванова С. Ф., Іваноў Я. Я., Мячкоўская Н. Б. Сацыякультурная прастора мовы (сацыяльныя і культурныя аспекты вывучэння беларускай мовы). Мінск: Веды, 1998. 112 с.
  19. Иванов Е. Е. Афоризм как единица языка vs. речи и как объект лингвострановедения // Русское слово в мировой культуре. Русский текст и русский дискурс сегодня / под ред. В. П. Казакова, Н. О. Рогожиной, Е. Е. Юркова. СПб.: Политехника, 2003. С. 536–545.
  20. Семененко Н. Н. Когнитивно-прагматическая парадигма паремической семантики (на материале русского языка). Белгород: НИУ БелГУ, 2011. 418 с.
  21. Пазяк М. М. Афористика народная // Восточнославянский фольклор: словарь научной и народной терминологии. Минск: Навука і тэхніка, 1993. С. 13.
  22. Котова М. Ю. Очерки по славянской паремиологии. СПб.: Филол. фак. СПбГУ, 2003. 230 с.
  23. Лепешаў І. Я. Парэміялогія як асобны раздзел мовазнаўства. Гродна: ГрДУ імя Янкі Купалы, 2006. 279 с.
  24. Пермяков Г. Л. От поговорки до сказки (заметки по общей теории клише). М.: Наука, 1970. 240 с.
  25. Ivanov E., Petrushevskaia Ju. Etymology of English Proverbs // Journal of Siberian Federal University. Humanities & Social Sciences. 2015. Vol. 8, no. 5. P. 864–872.
  26. Ivanov E., Petrushevskaia Ju. English Proverbs: from Literary Texts, in Literary Texts: Etymology, Usage, Variability. Mogilev: Mogilev State A. Kuleshov University, 2016. 76 p.
  27. Іваноў Я. Я. Афарыстычныя адзінкі ў беларускай мове. Магілёў: МДУ імя А. А. Куляшова, 2017. 208 с.

Поступила 10.01.2025