СУЧАСНАЯ ТЭАРЭТЫЧНАЯ ТЭРМІНАГРАФІЯ І ПРАБЛЕМЫ ДАСЛЕДАВАННЯ БЕЛАРУСКІХ ІНКАРПАРАВАНЫХ СЛОЎНІКАЎ

УДК 811.161.3:81’373.46

Самахавец Вольга Іванаўна – выкладчык кафедры беларускай філалогіі. Беларускі дзяржаўны тэхналагічны ўніверсітэт (220006, г. Мінск, вул. Свярдлова, 13а, Рэспубліка Беларусь). E-mail: sysaolga@yandex.ru

DOI: https://doi.org/ 10.52065/2520-6729-2024-285-23.

 

Ключевые слова: беларуская мова, інкарпараваны слоўнік, тэрміналогія, тэрмінасістэма, тэрмінаграфія, структура слоўніка, слоўнікавы артыкул.

Для цитирования: Самахавец В. І. Сучасная тэарэтычная тэрмінаграфія і праблемы даследавання беларускіх інкарпараваных слоўнікаў // Труды БГТУ. Сер. 4, Принт- и медиатехнологии. 2024. № 2 (285). С. 168–176. DOI: 10.52065/2520-6729-2024-285-23.

Аннотация

На падставе меркавання, што навука пра ўкладанне тэрміналагічных слоўнікаў за апошнія дзесяцігоддзі набыла высокую ступень метадалагічнай аўтаномнасці, у артыкуле аналізуюцца і тыпалагізуюцца шматлікія айчынныя і замежныя навуковыя даследаванні, прысвечаныя тэорыі і практыцы тэрмінаграфіі. Мэта работы – сістэматызаваць асноўныя напрамкі навуковых даследаванняў у галіне тэарэтычнай тэрмінаграфіі і акрэсліць найважнейшыя задачы, якія паўстаюць перад беларускай інкарпараванай тэрмінаграфіяй. Адзначаецца, што асноўнымі напрамкамі ўсходнеславянскай метатэрмінаграфіі з’яўляюцца наступныя: а) распрацоўка агульных пытанняў тэрмінаграфічнай тэорыі; б) стварэнне тэорыі апісання тэрмінасістэм пэўнай навукова-тэхнічнай галіны; в) вывучэнне асобных вузкааспектных праблем укладання тэрміналагічных слоўнікаў; г) канструяванне праектаў разнастайных галіновых слоўнікаў тэрмінаў. Абгрунтоўваецца выснова, што вывучэнне структурна-кантэнтных асаблівасцей беларускіх інкарпараваных слоўнікаў з’яўляецца адным з ключавых сегментаў тэорыі лексікаграфіі, што абумоўлена як колькаснай шматлікасцю названых слоўнікаў, так і разнастайнасцю выкарыстаных у іх прыёмаў сістэмнай параметрызацыі спецыяльнай лексікі. Арганізацыя звестак у сучасным тэрміналагічным слоўніку можа мець разнастайную і дастаткова складаную структуру. Адзінай тыпалогіі і тэрміналогіі ў гэтай сферы пакуль не выпрацавана. Існуючыя тэрмінаграфічныя крыніцы класіфікуюцца паводле розных падстаў: тэматычнага ахопу (поліфункцыянальныя, шматгаліновыя, галіновыя, вузкагаліновыя); спосабу семантызацыі і прызначэння слоўніка (тлумачальныя, перакладныя, тлумачальна-перакладныя, вучэбныя, інфармацыйныя, энцыклапедычныя); аспектнай арыентацыі (слоўнікі тэрмінаў, наменклатурных адзінак, слоўнікі тэрмінаэлементаў); аб’ёму (поўныя, кароткія, слоўнікі-мінімумы). Найбольш пашыраныя перакладныя (двухмоўныя) слоўнікі, якія адыгрываюць значную ролю ў перакладзе навуковай літаратуры. Менавіта яны дазваляюць выразна прадставіць паняційны апарат пэўнай навукі або сукупнасці навук.

Скачать

Список литературы

  1. Гринев-Гриневич С. В. Введение в терминографию: как просто и легко составить словарь. 3-е изд., доп. М.: ЛИБРОКОМ, 2009. 224 с.
  2. Hartmann R. R. K., James R. R. Dictionary of Lexicography. London: Routledge, 1998. 192 p.
  3. Дзятко Д. В. Беларуская лінгвістычная тэрмінаграфія: манаграфія. Rīga: BVKI, 2023. 780 с.
  4. Антанюк Л. А. Беларуская навуковая тэрміналогія: фарміраванне, структура, упарадкаванне, канструяванне, функцыяніраванне. Мінск: Навука і тэхніка, 1987. 240 с.
  5. Лучынка / рэд.-выд. А. Уласаў. Мінск: Электрадрукарня Н. Нахумова, 1914. Кн. 4. 36 с.
  6. Красней В. П. Некаторыя асаблівасці выпрацоўкі і ўдасканалення беларускай тэрміналогіі ў савецкі час // Веснік БДУ. Сер. 4. 1977. № 2. С. 28–33.
  7. Туровська Л. Украïнська термінографія: выклики сьогодення // Мовознавство: зб. наук. ст. (до 100-річчя Національноï академіï наук Украïни) ІХ Міжнарод. конгреса украïністів / голов. ред. С. Пирожков, А. Загородній, Г. Скрипник. Киïв, 2018. С. 609–619.
  8. Кіпель В., Саўка З. Беларускія слоўнікі і энцыклапедыі: бібліяграфія. Нью-Ёрк: Менск: Бел. ін-т навукі і маст., 2002. 568 с.
  9. Гринев С. В. Основы лексикографического описания терминосистем: дис. … д-ра филол. наук: 10.02.04. М., 1990. 436 л.
  10. Шурыгин Н. А. Семасиологический и лексикографический аспекты описания терминологической лексики: монография. Нижневартовск: Нижневарт. гуманитар. ун-т, 2005. 244 с.
  11. Казимирова І., Чернобров Ю. Історія мовознавчого терміна: лексикографічний аспект // Мовознавство: зб. наук. ст. (до 100-річчя Національноï академіï наук Украïни) ІХ Міжнарод. Конгреса украïністів / голов. ред. С. Пирожков, А. Загородній, Г. Скрипник. Киïв, 2018. С. 620–631.
  12. Халіновська Л. Авіаційна термінографія: ретроспекція та перспективи // Мовознавство: зб. наук. ст. (до 100-річчя Національноï академіï наук Украïни) ІХ Міжнарод. конгреса украïністів / голов. ред. С. Пирожков, А. Загородній, Г. Скрипник. Киïв, 2018. С. 632–642.
  13. Медведева И. В. Принципы составления терминологического словаря, отражающего многоаспектную характеристику термина: на материале фонетических терминов: дис. ... канд. филол. наук: 10.02.01. Уфа, 2000. 208 л.
  14. Хохлова Е. Л. Содержание терминологического поля в многоязычной терминографии: применительно к исторической терминологии в английском, французском, немецком и русском языках: дис. ... канд. филол. наук: 10.02.21. М., 2005. 236 л.
  15. Щербакова Е. В. Предметная область «связи с общественностью» в терминографическом аспекте: дис. … канд. филол. наук: 10.02.04. Иваново, 2005. 287 л.
  16. Ковязина М. А. Функциональная модель двуязычного экологического словаря-тезауруса: дис. … канд. филол. наук: 10.02.21. Тюмень, 2006. 373 л.
  17. Быкова С. Е. Тезаурусное моделирование юридической терминологии: на материале французского языка в сопоставлении с русским: дис. ... канд. филол. наук: 10.02.20. Екатеринбург, 2006. 255 л.
  18. Русакова А. В. Лингвистическая модель двуязычного электронного текстоориентированного словаря юридических терминов: на материале Конституции Российской Федерации, Конституции Французской Республики и Конвенции о защите прав человека и основных свобод: дис. ... канд. филол. наук: 10.02.21. Тюмень, 2008. 198 л.
  19. Прошина А. А. Моделирование двуязычного словаря-тезауруса по экономике: дис. ... канд. филол. наук: 10.02.20. Екатеринбург, 2008. 306 л.
  20. Ловцевич Г. Н. Кросскультурный терминологический словарь как средство репрезентации терминологии гуманитарных наук. Владивосток: Дальневост. ун-т, 2009. 261 с.
  21. Софронова Т. М. Лексикографическое моделирование русской и английской пирологической терминологии: дис. … канд. филол. наук: 10.02.21. Красноярск, 2013. 206 л.
  22. Шевцова А. Ю. Моделирование нормативного двуязычного словаря-тезауруса терминов авиационной экологии: дис. ... канд. филол. наук: 10.02.21. Тюмень, 2014. 203 л.
  23. Адонина О. Д. Лингвистическая характеристика экономической терминосистемы современного французского языка: на материале французской терминографии: дис. ... канд. филол. наук: 10.02.05. М., 2005. 230 л.
  24. Барсукова Е. А. Научный термин в общем и терминологическом толковых словарях русского и английского языков: на материале медицинской и компьютерной терминологий: дис. ... канд. филол. наук: 10.02.20. М., 2004. 160 л.
  25. Борхвальдт О. В. Лексика золотопромышленности в аспекте исторического терминоведения русского языка: дис. ... д-ра филол. наук: 10.02.01. Красноярск, 2000. 517 л.
  26. Иванова Л. В. Лексика театрального искусства: структурно-семантический и лексикографический аспекты: дис. ... канд. филол. наук: 10.02.01. Орел, 2008. 219 л.
  27. Кондратьева Т. С. Лексико-семантические и деривационно-метаязыковые особенности терминосферы «Экономика – Рынок – Право»: на материале русского, английского и немецкого языков: дис. ... канд. филол. наук: 10.02.19. Краснодар, 2001. 144 л.
  28. Крестова С. А. Лексикографическое описание терминологической системы «лексикография»: дис. ... канд. филол. наук: 10.02.04. Иваново, 2003. 300 л.
  29. Магомедова А. Н. Корпусная лингвистика и контекстное разрешение лексической многозначности слов: дис. ... канд. филол. наук: 10.02.19. Махачкала, 2004. 203 л.
  30. Никулина Е. А. Взаимодействие и взаимовлияние терминологии и фразеологии современного английского языка. М.: Прометей, 2004. 223 с.
  31. Сивакова Н. А. Лексикографическое описание английских и русских фитонимов в электронном глоссарии: дис. ... канд. филол. наук: 10.02.21. Тюмень, 2004. 165 л.
  32. Султонов М. Б. Становление и развитие персидско-таджикской научной терминологии: на материале научного наследия IX–XI вв.: дис. ... д-ра филол. наук: 10.02.22. Душанбе, 2008. 323 л.
  33. Евстифеева М. В. Терминологическая система валютного рынка на современном этапе ее развития: дис. ... канд. филол. наук: 10.02.19. М., 2007. 216 л.
  34. Іванова О. А. Термінологічні словники: класифікаційні ознаки // Украïнська мова. 2006. № 2. С. 84–94.
  35. Симоненко Л. О. Украïнська навукова термінологія в лексікографічному опрацюванні // Украïнська навукова термінологія. 2010. № 3. С. 12–22.
  36. Шчэрбін В. К. Сучасныя класіфікацыі і тыпалогіі слоўнікаў // Весці НАН Беларусі. 2002. № 2. С. 108–113.
  37. Сыса (Самахавец) В. І. Беларускія інкарпараваныя слоўнікі першай паловы ХХ стагоддзя // Слова ў кантэксце часу: да 85-годдзя А. І. Наркевіча: зб. навук. прац / М-ва адукацыі Рэсп. Беларусь, М-ва інфармацыі Рэсп. Беларусь, Беларус. дзярж. ун-т, Ін-т журналістыкі; пад агул. рэд. В. І. Іўчанкава: у 2-х т. Мінск: БДУ, 2014. Т. 1. С. 106–114.
  38. Сыса (Самахавец) В. І. Мега- і макраструктура беларускіх інкарпараваных слоўнікаў першай паловы ХХ стагоддзя // Актуальные вопросы современной науки: сб. науч. ст. / М-во образования, Белорус. гос. пед. ун-т; редкол.: В. В. Бущик (отв. ред.) [и др.]. Минск: БГПУ имени Максима Танка, 2014. С. 98–105.
  39. Дзятко Д. Інкарпараваныя перакладныя слоўнікі ў беларускай лінгвістычнай тэрмінаграфіі // Slavica Nitriensia: časopis pre výskum slovanských filológií. 2019. Roč. 8, no. 2. S. 15−30.
  40. Дзятко Д. В. Інкарпараваныя тлумачальныя слоўнікі ў беларускай лінгвістычнай тэрмінаграфіі // Весці БДПУ. Сер. 1, Педагогіка, псіхалогія, філалогія. 2019. № 4. С. 69–74.
  41. Дзятко Д. В. Тыпалогія інкарпараваных слоўнікаў у беларускай лінгвістычнай тэрмінаграфіі // Язык и межкультурные коммуникации: сб. науч. ст. / Белорус. гос. пед. ун-т имени Максима Танка; редкол.: В. Д. Стариченок [и др.]. Минск, 2019. С. 61–65.

Поступила 28.06.2024