РОЛЯ АДУКАЦЫІ Ў КУЛЬТУРНА-АСВЕТНІЦКАЙ ДЗЕЙНАСЦІ БЕЛАРУСКАЙ НАЦЫЯНАЛЬНАЙ МЕНШАСЦІ Ў ЛАТВІІ (1918–1940 ГГ.)

УДК 394(476)

  • Чарняўскі Аляксандр Генадзьевіч – аспірант Гродзенскага дзяржаўнага ўніверсітэта імя Янкі Купалы (230023, г. Гродна, вул. Ажэшкі, 22, Рэспубліка Беларусь); настаўнік гісторыі ДУА «Сярэдняя школа № 3 г. Скідзеля». E-mail: charniauski.alaksandr1999@gmail.com

DOI: https://doi.org/10.52065/2520-6885-2023-269-1-12

Ключевые слова: Латвія, Даўгаўпілс, Рыга, беларуская меншасць, гімназія, адукацыя, міжваенны перыяд, таварыства «Бацькаўшчына».

Для цитирования: Чарняўскі А. Г. Роля адукацыі ў культурна-асветніцкай дзейнасці беларускай нацыянальнай меншасці ў Латвіі (1918–1940) // Труды БГТУ. Сер. 6, История, философия. 2023. № 1. С. 66–72. DOI: https://doi.org/10.52065/2520-6885-2023-269-1-12.

Аннотация

У дадзеным артыкуле, заснаваным на працах беларускіх і замежных даследчыкаў, архіўных і апублікаваных крыніцах на беларускай, латышскай і іншых мовах, характарызуюцца галоўныя напрамкі і тэндэнцыі развіцця сістэмы адукацыі беларускай меншасці ў Латвіі ў міжваенны перыяд (1918–1940 гг.). Аўтар акрэслівае заканадаўчую базу, на якую абапіралася беларускае школьніцтва, асноўныя перыяды яго развіцця, вызначае галоўныя арганізацыі і ўстановы, якія каардынавалі дзейнасць сістэмы асветы на беларускай мове ў гэтай краіне. У артыкуле вызначаюцца асноўныя тыпы навучальных устаноў, дынаміка іх колькасці, прыведзены асаблівасці дзейнасці найважнейшых устаноў. Таксама аўтар прасачыў уплыў «Беларускага працэсу» 1925 г. ці перавароту К. Улманіса 1934 г. на стан сістэмы беларускай асветы ў Латвіі.

У заключэнні аўтар робіць выснову, што беларусы ў Латвіі ў 1918–1940 гг. здолелі стварыць шматкампанентную сістэму беларускіх навучальных устаноў. Мэтамі гэтых навучальных устаноў былі ўзмацненне беларускай нацыянальнай свядомасці, падрыхтоўка кадраў для культурных і палітычных ініцыятыў беларускай меншасці ў Латвіі.

Скачать

Список литературы

  1. Екабсонс Э. Белорусы в Латвии в 1918–1940 годах // Беларуская дыяспара як пасрэдніца ў дыялогу цывілізацый. Мінск: Беларускі кнігазбор, 2001. С. 47–71.
  2. Гжыбоўскі Е. Савецкая рэчаіснасць на бачынах беларускай газеты ў Латвіі «Голас беларуса» (1925–1929 гг.) // “Światła masz tyle w sobie…”. Ze studiów wschodniosłowiańskich. Lublin: Wydawnictwo KUL, 2015. S. 207–222.
  3. Vediščeva J. Mazākumtautību pamatizglītība Latvijā (1918-1940). Promocijas darbs pedagoģijas doktora zinātniskā grāda iegūšanai. Rīga: Latvijas universitāte, 2010. 218 lpp.
  4. Ляхоўскі У. Ад гоманаўцаў да гайсакоў. Чыннасць беларускіх маладзёвых арганізацый у 2-й палове ХІХ ст. – 1-й палове ХХ ст. (да 1939 г.). Смаленск: Інбелкульт, 2015. 480 с.
  5. Коваль В. У. Музычнае і тэатральнае мастацтва беларускай дыяспары (1918–1939) // Труды БГТУ. 2016. № 5. С. 32–36.
  6. Latvijas Tautas Padomē pieņemtie likumi // Valdības Vēstnesis. 1919. Nr. 88. 17 decembrī. Lpp. 1–2.
  7. Latvijas Tautas Padomē pieņemtie likumi // Valdības Vēstnesis. 1919. Nr. 89. 18 decembrī. Lpp. 1.
  8. Jēkabsons Ē. Polskie, białoruskie i litewskie szkolnictwo na Łotwie w okresie międzywojennym // Rola oświaty i szkolnictwa w procesie kształtowania się świadomości narodowej na pograniczu polskolitewsko-białoruskim. Białystok: Prymat, 2007. S. 211–220.
  9. Езавітаў К. Беларусы ў Латвіі // Запісы Беларускага Інстытуту Навукі й Мастацтва. № 36. НьюЁрк – Менск: Беларускі Інстытут Навукі й Мастацтва, 2013. C. 9-129.
  10. Езавітаў К. Беларускае культурна-асьветнае таварыства «Бацькаўшчына» ў Латвіі // Крыніца. 1997. № 7. С. 95–104.
  11. Valdības darbība. Minisru kabineta sēde 1921. g. 18. oktobrī // Valdības Vēstnesis. 1921. Nr. 237. Lpp. 3.
  12. Кастусёнак. Беларусы ў Латвіі // Сын Беларуса. 1924. № 7. С. 2.
  13. Iecelšanas // Valdības Vēstnesis. 1925. Nr. 153. Lpp. 2.
  14. Pēdējas ziņas. Iecelšanas // Daugavas Vēstnesis. 1925. Nr. 16–17. Lpp. 5.
  15. Екабсонс Э. Политика Латвийского государства в отношении белорусов // Латвия – Беларусь: 1918–2018 / редкол. М. Королёв (гл. ред.) [и др.]. Минск: Четыре четверти, 2018. С. 122–143.
  16. Baltkrievu pamatskolu stundu plani 1925./1926. māc. gadam // Valdības Vēstnesis. 1925. Nr. 183. Lpp. 2.
  17. Сахарава В., Сахараў С. Выбраныя творы / уклад., камент. М. Казлоўскага, С. Панізьніка; прадм. М. Казлоўскага. Мінск: Кнігазбор, 2015. 560 с.
  18. Беларусы ў Латвіі // Новае жыцьцё. 1923. № 11. С. 4.
  19. Бѣлорусскій учительскій конгрессъ // Сегодня. 1923. № 175. С. 4.
  20. Беларускае жыцьцё // Голас беларуса. 1925. 10 ліпеня. С. 3.
  21. Grzybowski J. Stosunki polsko-białoruskie na Łotwie w latach 1920–1940 // Dzieje kultur czy zarzewie konfliktów? Problematyka mniejszości narodowych i etnicznych w Europie / pod redakcją T. Gajownika [i innych]. Olsztyn: Wydawnictwo UWM, 2017. S. 33–48.
  22. Арышты беларусаў у Латвіі // Сын беларуса. 1924. № 6. С. 4.
  23. Беларускі дзяржаўным архіў-музей літаратуры і мастацтва (БДАМЛМ). Ф. 3. Воп. 1. Спр. 256. Л. 39.
  24. Iekšzeme // Daugavas Vēstnesis. 1925. № 1. Lpp. 2.
  25. Lēmums Nr. A-913 1925. g. 10. julijā // Valdības Vēstnesis. 1925. Nr. 50. Lpp. 1.
  26. БДАМЛМ. Ф. 403. Воп. 1. Спр. 43. Л. 4.
  27. Беларускі аддзел узнавіў сваю працу // Покліч. 1926. № 3. С. 30–31.
  28. Rīgas apgabalt. reģistrac. nodaļa… // Valdības Vestnesis. 1925. Nr. 219. Lpp. 5.
  29. Крывіцкія руны. Вып. ІІІ: Беларускі культурны мацярык у Латвіі / уклад., прадм., камент. М. Казлоўскага, С. Панізьніка. Мінск: Кнігазбор, 2019. 284 с.
  30. Крывіцкія руны. Вып. ІІ: Беларускі культурны мацярык у Латвіі / уклад., прадм., камент. М. Казлоўскага, С. Панізьніка. Мінск: Кнігазбор, 2017. 452 с.
  31. Likums par Skolu konvenciju starp Latviju un Igauniju // Valdības Vēstnesis. 1934. Nr. 132. Lpp. 1–2.
Поступила 28.02.2023