СІНКРЭТЫЗМ БЕЛАРУСКАГА СІНТАКСІСУ: НА ПРЫКЛАДЗЕ ПАСЕСІЎНЫХ КАНСТРУКЦЫЙ З ПРЭДЫКАТАМІ БЫЦЬ І МЕЦЬ
УДК 811.161.3’367
Ключевые слова: пасесіўныя адносіны, esse-мовы (быть-мовы) vs. habere-мовы (мець-мовы), пасесіўная мадэль, адчужальная – неадчужальная прыналежнасць.
Для цитирования:Важнік С. А. Сінкрэтызм беларускага сінтаксісу: на прыкладзе пасесіўных канструкцый з прэдыкатамі мець і быць // Труды БГТУ. Сер. 4, Принт и медиатехнологии. 2022. № 1 (255). С. 102–110. DOI: https://doi.org/10.52065/2520-6729-2022-255-1-102-110.
Аннотация
У публікацыі гаворыцца аб сінкрэтычным характары беларускага сінтаксісу пры выражэнні пасесіўных адносін. Беларускія быць- і мець-канструкцыі цалкам раўнапраўныя пры выражэнні «аддзялімай прыналежнасці», аднак назіраюцца пэўныя селекцыйныя абмежаванні спалучальнасці дзеяслоўнага прэдыката мець з абстрактнымі неадчужальнымі («неаддзялімымі») імёнамі. Спецыяльнае даследаванне селекцыйнай катэгорыі «адчужальнасць – неадчужальнасць» праведзена А. Я. Міхневічам у манаграфіі «Праблемы семантыка-сінтаксічнага даследавання беларускай мовы» (1976). Спалучальнасць беларускіх дзеясловаў быць і мець з імёнамі ў пазіцыі пасесума (аб’екта валодання) мэтазгодна апісваць таксама праз селекцыйныя катэгорыі [+Concr] // [+Abstr], [+Anim] // [-Anim], [+Pers] // [-Pers].
Усе мовы свету падзяляюцца на дзве групы – esse-мовы (быть-мовы) vs. habere-мовы (мець- мовы) – у залежнасці ад сінтаксічнай канструкцыі, пры дапамозе якой у іх выражаюцца адносіны прыналежнасці. Беларуская мова з’яўляецца і esse-мовай, і habere-мовай адначасова. У гэтым спецыфіка беларускай літаратурнай мовы на агульнаславянскім фоне.
Список литературы
- Тлумачальны слоўнік беларускай мовы. Мінск: БелСЭ, 1977. Т. 1. С. 431–432.
- Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы. Мінск: Бел. энц., 1996. С. 99, 344.
- Міхневіч А. Я. Сінанімія зваротаў у мяне ёсць – я маю ў беларускай мове // Беларуская мова і літаратура ў ВНУ: тэзісы рэспубліканскай навукова-метадычнай канферэнцыі. Брэст: БрДУ, 1971. 226 с.
- Киклевич А. К. Об индексальных выражениях с семантикой посессивности (на материале русского и немецкого языков) // Славяно-германские языковые параллели. 1996. 221 с.
- Kiklewicz A. Czy w języku polskim istnieją zaimki dzierżawcze. Prace Filologiczne. 1997. XLII. S. 121–130.
- Вячорка В. Каралёвая Бона, ейны муж і Пітагорава тэарэма. Беларуская мова – за прыватную ўласнасьць на ўсё // Па-беларуску зь Вінцуком Вячоркам. РС, 2016. С. 190–202.
- Вячорка В. «Я маю» ці «ў мяне ёсьць»? Пра беларускі індывідуалізм і калектывізацыю ў мове // Не сьмяшыце мае прыназоўнікі. РС, 2017. С. 221–229.
- Плунгян В. А. Сравниваем предложения // Почему языки такие разные. Популярная лингвистика. М.: АСТ-Пресс, 2020. 274 с.
- Журинская М. А. Посессивность // Лингвистический энциклопедический словарь. М.: Сов. энц., 1990. С. 388–389.
- Карский Е. Ф. Белорусы. М.: Изд-во АН СССР, 1956. Вып. 3. С. 413–414.
- Норман Б. Ю. О притяжательных местоимениях в славянских языках // Slavia Orientalis. 1999. XLVIII. 4. С. 605.
- Мікалай Кузьміч, мастак-ювелір, аўтар адноўленага крыжа Еўфрасінні Полацкай // ЛІМ. 2020. 4 снежня. С. 16.
- Михневич А. Е. Русско-белорусский разговорник. Минск: Выш. шк., 1991. 211 с.
- Важнік С. А. Кантрастыўны сінтаксіс польскай і беларускай моў: семантыка і дыстрыбуцыя дзеяслоўнага прэдыката. Мінск: Права і эканоміка, 2008. C. 376.
- Бенвенист Э. Глаголы «быть» и «иметь» и их функции в языке // Общая лингвистика. 1974. С. 212.
- Гліннік І. В. Дзеясловы мець і быць у сістэме сродкаў выражэння пасесіўнасці ў беларускай і польскай мовах // Карповские научные чтения: сб. науч. ст. 2011. Вып. 5. Ч. 2. 188 с.
- Міхневіч А. Я. Селекцыйная катэгорыя «адчужальнасць – неадчужальнасць» // Праблемы семантыка-сінтаксічнага даследавання беларускай мовы. 1976. 263 с.
- Важнік С. А. Катэгорыя пасесіўнасці ў кантрастыўным аспекце (польска-беларускія паралелі) // Паланістыка. 1999. С. 105–121.
- Супрун А. Я. Беларуская літаратурная мова: паміж Slavia Orthodoxa і Slavia Latina // Мова – Літаратура – Культура. 1999. Ч. 1. С. 21–24.
