BELARUSIAN ACCENT IN THE CONTEXT OF SCIENTIFIC UNDERSTANDING

УДК 805.5:811.161.3

  • Куліковіч Уладзімір Іванавіч – кандыдат філалагічных навук, дацэнт, загадчык кафедры рэдакцыйна-выдавецкіх тэхналогій. Беларускі дзяржаўны тэхналагічны ўніверсітэт (220006, г. Мінск, вул. Свярдлова, 13а, Рэспубліка Беларусь). E-mail: nino-1924@mail.ru

Ключевые слова: акцэнталогія, арфаэпія, графіка, арфаграфія, націск, фанетыка.

Для цитирования: Куліковіч, У. І. Беларускі націск у кантэксце навуковага асэнсавання / У. І. Куліковіч //Труды БГТУ. Сер. 4, Принт- и медиатехнологии. - Минск : БГТУ, 2020. - № 1 (231). - С. 79-88.

Аннотация

Артыкул прысвечаны высвятленню асноўных напрамкаў даследавання беларускай акцэнталогіі на працягу ХХ–ХХІ стст. Матэрыялы манаграфічных прац па фанетыцы, фаналогіі і арфаэпіі, лексікаграфічныя, навукова-метадычныя і вучэбныя распрацоўкі дазволілі ўпершыню вылучыць пяць асноўных этапаў станаўлення сістэмы навуковага апісання націску ў беларускай літаратурнай мове і акрэсліць іх адметнасці.

Аўтар прыходзіць да высновы, што сучасная беларуская акцэнталогія вывучана належным чынам з пункту погляду арфаэпічнага значэння, акустычных характарыстык націскных і ненаціскных галосных, агульнай тэарэтычнай спецыфікі націску. Перспектыўным напрамкам даследавання на сучасным этапе павінен стаць разгляд таго, як уплывае пісьмо на выпрацоўку і засваенне нормаў беларускай арфаэпіі і акцэнтуацыі, наколькі мэтазгодна стварэнне правіларэкамендацыі для ўжывання надлітарнага знака «акута» ў беларускім практычным пісьме дзеля нейтралізацыі акцэнтуацыйных дублетных формаў.

Скачать

Список литературы

  1. Галосныя беларускай мовы (акустычны аналіз) / пад рэд. В. У. Мартынава, А. І. Падлужнага. Мінск: Навука і тэхніка, 1975. 192 с.
  2. Васюковіч Л. С., Кавалевіч З. М., Якуба С. М. Беларуская мова ў ІV класе. Мінск: Навук.-метад. цэнтр вучэб. кн. і сродкаў навучання, 2002. 240 с.
  3. Выгонная Л. Ц. Фанетыка беларускай мовы ў школе. Мінск: Нар. асвета, 1995. 240 с.
  4. Падлужны А. І. Фаналагічная сістэма беларускай літаратурнай мовы. Мінск: Навука і тэхніка, 1969. 144 с.
  5. Шакун Л. М. Гісторыя беларускай літаратурнай мовы. 2-е выд., перапрац. Мінск: Універсітэцкае, 1984. 319 с.
  6. Луцкевіч А. Jak prawilna pisac pa biełarusku. Вільня, 1917. 16 с.
  7. Багдановіч А. В. Беларуская мова. Мінск: Белдзяржвыд, 1927. 207 с.
  8. Івашуціч Я. М. Націск у дзеяслоўных формах сучаснай беларускай мовы. Мінск: Выш. шк., 1981. 96 с.
  9. Плотнікаў Б. А., Антанюк Л. А. Беларуская мова. Лінгвістычны кампендыум. Мінск: Інтэрпрэссервіс: Кніжны Дом, 2003. 672 с.
  10. Лёсік Я. Граматыка беларускае мовы. Фонэтыка. Мінск: БДВ, 1926. 132 с.
  11. Лёсік Я. Пачатковая граматыка. 2-е выд. Менск: Дзярж. выд-ва Беларусі, 1925. 180 с.
  12. Міцкевіч К. Методыка роднае мовы. Менск: Дзярж. выд-ва Беларусі, 1926. 139 с.
  13. Беларуская мова: энцыклапедыя. Мінск: БелЭН, 1994. 658 с.
  14. Багдановіч А. В. Беларуская мова. Мінск: Белдзяржвыд, 1927. 207 с.
  15. Жураўскі А. Праблемы норм беларускай літаратурнай мовы. Мінск: Навука і тэхніка, 1993. 36 с.
  16. Беларускае радыё: гісторыя, сучаснасць, перспектывы развіцця: матэрыялы Рэсп. навук.-практ. канф. Мінск 14 кастр. 2011 г. / Беларус. дзярж. ун-т; рэдкал.: С. В. Дубовік (адк. рэд.) [і інш.]. Мінск, 2010. 81 с.
  17. Радкевіч Я. Р. Беларускае радыё: гісторыя, перспектывы развіцця. Мінск: Выд-ва БДУ, 1983. 197 с.
  18. Лобан М. П. Націск назоўнікаў у беларускай літаратурнай мове: аўтарэф. дыс. … канд. філал. навук. Мінск, 1953. 20 с.
  19. Рамановіч Я., Чабярук А. Заўвагі аб націску ў беларускай мове // Аб некаторых асаблівасцях беларускай літаратурнай мовы. Мінск, 1965. С. 118–122.
  20. Бірыла М. В. Да пытання аб фарміраванні і важнейшых нормах беларускага літаратурнага вымаўлення // Весці Акад. навук БССР. Сер. грамадскіх навук. 1958. № 3. С. 165–174.
  21. Юргелевіч П. Я. Нарыс сучаснай беларускай мовы з гістарычнымі каментарыямі. Фанетыка. Арфаэпія. Графіка і правапіс. Лексіка і фразеалогія. Мінск: Дзярж. вуч.-пед. выд-ва М-ва асветы БССР, 1958. 150 с.
  22. Бірыла М. В., Булахаў М. Г., Шуба П. П. Курс сучаснай беларускай літаратурнай мовы. Фанетыка. Арфаграфія. Лексікалогія. Мінск: Дзярж. вуч.-педаг. выд-ва Мін-ва асветы БССР, 1961. 206 с.
  23. Мацкевіч Ю. Ф. Марфалогія дзеяслова ў беларускай мове. Мінск: Выд-ва Акад. навук БССР, 1959.
  24. Граматыка беларускай мовы. Марфалогія / Акад. навук Беларускай ССР, Інстытут мовазнаўства імя Я. Коласа. Мінск, 1962. 539 с.
  25. Янкоўскі Ф. М. Беларускае літаратурнае вымаўленне. Мінск: Вучпедвыд БССР, 1960. 58 с.
  26. Янкоўскі Ф. М. Пытанні культуры мовы. Мінск: Выд-ва М-ва выш., сярэд. спец. і праф. адукацыі БССР, 1961. 101 с.
  27. Бірыла М. В. Націск // Сучасная беларуская мова: Пытанні культуры мовы. Мінск, 1973. С. 33–55.
  28. Бірыла М. В. Націск невытворных аднаскладовых назоўнікаў мужчынскага роду // Беларуская лінгвістыка. 1978. № 3. С. 15–21.
  29. Бірыла М. В. Націск назоўнікаў у сучаснай беларускай мове. Мінск: Выш. шк., 1986. 144 с.
  30. Вардамацкі Л. М. Слоўны націск назоўнікаў у сучасных усходне-славянскіх літаратурных мовах: аўтарэф. дыс. … канд. філал. навук. Мінск, 1974. 20 с.
  31. Вардомацкий Л. М. Словесное ударение и структура слова в русском, белорусском и украинском языках // Вопросы русской и белорусской грамматики и лексикологии. Минск, 1978. С. 20–21.
  32. Вардомацкий Л. М. Особенности ударения существительных в русском, белорусском и украинском языках. Минск: Выш. шк., 1988. 128 с.
  33. Івашуціч Я. М. Націск дзеяслова ў сучаснай беларускай літаратурнай мове: дыс. … канд. філал. навук. Мінск, 1971.
  34. Івашуціч Я. М. Націск у дзеяслоўных формах сучаснай беларускай мовы. Мінск: Выш. шк., 1981. 96 с.
  35. Слоўнік беларускай мовы: Арфаграфія. Арфаэпія. Акцэнтуацыя. Словазмяненне / Ін-т мовазнаўства імя Я. Коласа АН БССР. Мінск: БелСЭ, 1987. 903 с.
  36. Фанетыка беларускай літаратурнай мовы / І. Р. Бурлыка [i інш.]. Мінск: Навука і тэхніка, 1989. 335 с.
  37. Метлюк А. А. Просодия белорусского языка в условиях двуязычия. Минск: Выш. шк., 1982. 105 с.
  38. Мятлюк А. А. Аб акустычнай структуры фразавых націскаў у беларускай мове // Беларуская лінгвістыка. 1976. Вып. 10. С. 32–36.
  39. Смулкова Э. К. Да пытання аб прадказальнасці ўсходнеславянскага націску // Беларуская лінгвістыка. 1976. Вып. 10. С. 10–16.
  40. Беларуская граматыка. У 2 ч. Ч. 1. Фаналогія. Арфаэпія. Марфалогія. Словаўтварэнне. Націск. Мінск: Навука і тэхніка, 1985. 431 с.
  41. Выгонная Л. Ц., Падлужны А. І., Садоўскі П. В. Фанетыка слова ў беларускай мове. Мінск: Навука і тэхніка, 1983. 200 с.
  42. Выгонная Л. Ц., Падлужны А. І., Усціновіч Г. К. Арфаэпія і правапіс // Беларуская мова: Цяжкія пытанні фанетыкі, арфаграфіі, граматыкі. Мінск, 1987. С. 23–40.
  43. Падлужны А. І. Нормы беларускага літаратурнага вымаўлення // Сучасная беларуская мова (Пытанні культуры мовы). Мінск, 1973. С. 5–32.
  44. Падлужны А. І. Фаналагічная сістэма беларускай літаратурнай мовы. Мінск: Навука і тэхніка, 1969. 144 с.
  45. Ляшчынская В. А. Аб засваенні акцэнталагічных норм беларускай мовы // Вывучэнне беларускай мовы і літаратуры ў школе. Кн. для настаўніка: зб. артыкулаў. Мінск, 1988 С. 30–34.
  46. Кунцэвіч Л. П. Да праблемы акцэнталагічнай нормы // Пытанні культуры пісьмовай мовы. Мінск, 1991. С. 51–54.
  47. Сямешка Л. І. Беларуская мова. Мінск: Сучаснае слова, 1999. 224 с.
  48. Бірыла М. В. Слоўнік націску ў беларускай мове. Мінск: Нар. асвета, 1992. 143 с.
  49. Чабатар Н. А. Да стварэння «Арфаэпічнага слоўніка беларускай мовы» // Фанетычная праграма слова ў функцыянальна-стылістычным і эксперыментальным аспектах: сучасны стан і перспектывы: матэрыялы Міжнар. навук. канф., Мінск, 20–21 ліст., 2012 г. / Дзярж. навук. установа “Цэнт даследаванняў беларускай культуры, мовы і літаратуры Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі”. Мінск, 2012. С. 152–155.
  50. Запрудскі С. М. Да гісторыі націску ў вытворных прыметніках (1920–1930) // Веснік БДУ. Сер. IV. 2005. № 3. С. 50–55.
  51. Шкраба І. Р. Варыянтнасць у сучаснай беларускай мове: структурна-граматычны і функцыянальна-дынамічны аспекты. Мінск: Асар, 2004. 240 с.
  52. Выгонная Л. Ц. Інтанацыя. Націск. Арфаэпія. Мінск: Навука і тэхніка, 1991. 215 с.
  53. Выгонная Л. Ц. Да характарыстыкі беларускага слоўнага націску // Пытанні культуры пісьмовай мовы. Мінск, 1991. С. 54–74.
  54. Кулеш Г. Вымаўляйце з правільным націскам // Роднае слова. 2002. № 1. С. 32.
  55. Рамановіч Я., Чабярук А. Заўвагі аб націску ў беларускай мове // Аб некаторых асаблівасцях беларускай літаратурнай мовы. Мінск, 1965. С. 118–122.
  56. Каўрус А. «Сабраліся», «сабралося»…: Крыху пра націск // Роднае слова. 2011. № 1. С. 41–47.
  57. Русак В. П. Марфаналогія словазмянення і словаўтварэння сучаснай беларускай мовы. Мінск: Беларус. навука, 2012. 429 с.
  58. Лепешаў І. Я. Дзе ж ставіць націск // Беларуская мова і літаратура. 2008. № 9. С. 26–28.
  59. Малажай Г. М. Беларуская мова: дапаможнік для падрыхтоўкі да абавязковага цэнтралізаванага тэсціравання. Мінск: Аверсэв, 2004. 368 с.
Поступила 10.02.2020